Het heeft even geduurd, maar afgelopen jaar heb ik eindelijk het laatste onderdeel van mijn orgel gerealiseerd: de zwelkast. Ik zeg niet dat er ooit nog kleine extra’s komen, en onderhoud en optimalisatie blijven sowieso altijd doorgaan, maar de zwelkast was in ieder geval het laatste essentiële onderdeel van het totaalconcept dat ik ooit voor ogen had. En het dynamisch bereik blijkt groter dan ik had durven hopen! Mede door de akoestiek van de Broederenkerk voegt de zwelkast een mystieke dimensie toe; het geluid lijkt bij het openen waarachtig dichter op de luisteraar af te komen en bij het sluiten bijna poeslief als een soort Fernwerk in de verte op te gaan.
Mijn vader, Wout van Andel, laat in een mini-concert op YouTube horen hoe het voltooide orgel klinkt, met werken van Bach, Brahms, Boëly, Boëllmann, en net als je denkt dat hij speciaal voor de Broederenkerk uitsluitend componisten met een B heeft gekozen, komen Schumann en Mendelssohn ook nog voorbij. In sommige werken klinkt het orgel als vanouds, zonder zwelkast. Andere zijn uitgevoerd met de zwelkast in één stand, en uiteraard zijn er ook werken waarin hij tijdens de muziek de zwelkast bedient.
Het concert is als afspeellijst integraal te beluisteren door te klikken op deze link, of op de ingesloten video hieronder. Wie eerdere opnames uit Deventer wil horen, kan terugbladeren in de afspeellijst of via deze link eerder ‘inhaken’. Uiteraard zijn de werken ook afzonderlijk te benaderen. Kijk daarvoor op mijn YouTube-kanaal.

Een uitgebreide en goede fotoreportage van de zwelkast ontbreekt nog, want het bouwproces was zo meeslepend dat mijn aandacht daarvoor helaas tekortschoot. Als je de enige acceptabele overzichtsfoto bekijkt die er wél is, zou je waarschijnlijk niet zeggen dat de zwelkast al van meet af aan deel van het concept was. Want hij lijkt er misschien een beetje ongelukkig voorop geplakt:

Toch heb ik al in een vroeg stadium bewust besloten een zwelkast als extra buiten de bestaande kas te maken, en niet daarin geïntegreerd. De voornaamste reden is dat de kas anders onpraktisch diep gemaakt had moeten worden. Bovendien zouden de zwelpanelen voor stemwerk toch aan de kant moeten. En zo zijn er nog wat ontwerpoverwegingen, waarop ik in latere berichtgeving nog nader zal ingaan, dan geïllustreerd met wat meer foto’s!
Voor zover ik weet is deze zwelkast in ieder geval de eerste afneembare ooit. In de stijl van deze tijd zou je kunnen spreken van een ‘pop-up-zwelkast’, maar ik spreek zelf liever van een ‘gelegenheidszwelkast’, of gewoon een afneembare zwelkast. En dan bedoel ik natuurlijk niet zozeer afneembaar met een sopje of een stofdoek…
De zwelkast kan in ‘afgenomen’ toestand worden opgeborgen tussen hoofdkas en pedaalkas. De zwelpanelen worden daarbij losgekoppeld van de mechaniek en de balanstrede vergrendeld.