De in Frankrijk geboren Ramses Shaffy (1933 – 2009) heeft, na wat omzwervingen, het grootste deel van zijn leven in Amsterdam doorgebracht. ’s Nachts, op onmogelijke uren, als de stad slechts behoorde aan een paar enkelingen zoals hij, liep hij graag hardop in zichzelf te zingen en te praten – zo zingt hij in ’t Is stil in Amsterdam.
Toch zijn er enkele straten die nog nét iets meer aan Shaffy toebehoren dan de rest. Dat zijn de straten met de huizen waarin hij gewoond heeft, of waaraan hij op een bijzondere manier verbonden was. Een zwerftocht door de grote stad – en dan bedoel ik niet alleen Amsterdam – bracht me langs enkele van die huizen, die hieronder staan afgebeeld. Het (zo veel mogelijk chronologische) overzicht is geenszins compleet en zal dat ook niet worden, maar het streven is wel om op termijn in ieder geval al Shaffy’s woonhuizen (dus huizen die hij officieel als woonadres had) compleet te krijgen.
Aanvullingen en opmerkingen zijn van harte welkom!

Door op een foto te klikken opent een vergroting in een nieuw venster.

Hôpital Américain de Paris, 63 Boulevard Victor Hugo, Neuilly-sur-Seine
In dit ziekenhuis, in een statige voorstad van Parijs, werd Ramses Shaffy geboren op 29 augustus 1933.

130 Boulevard du Montparnasse, Parijs
Volgens een geboorteakte zou de vader van Ramses Shaffy, de Egyptische diplomaat Ramses Chaffy Bey, in dit huis zijn geboren.


13 Boulevard du Montparnasse, Parijs
Zowel in zijn boek Mijn goddelijke reizen als in de documentaire Ramses – Où est mon prince? van Pieter Fleury vertelt Shaffy over de eerste (en enige?) ontmoeting met zijn vader in 1983. Die verwelkomt hem in de lange gang van zijn woning in Parijs en herkent zichzelf in zijn zoon – een indrukwekkende gebeurtenis.
Als adres noemt Shaffy in beide gevallen 13 Boulevard du Montparnasse, en niet 130! Staat er in de geboorteakte van Shaffy’s vader een 0 te veel, is hij heel toevallig ooit van nummer 130 naar nummer 13 verhuisd, of vergist Shaffy zich? Wie het weet, mag het zeggen!
Toen ik voor nummer 13 stond, dacht ik stiekem nog aan een andere mogelijkheid: wie weet heeft Shaffy ons allemaal briljant voor de gek gehouden en wist hij dondersgoed dat het nummer 130 was, maar zag hij het sprookjesachtige, ietwat afgezonderde huis van nummer 13 (het enige huis aan de Boulevard met een voortuin!) en dacht hij: dat huis spreekt veel meer tot mijn verbeelding; ik vind gewoon dat het nummer 13 moet zijn!

P.S.: tijdens de tentoonstelling van Bijzondere Collecties van de UvA in 2014 over Shaffy was een officieel document van Ramses’ vader uit 1973 te zien, waarop als huisnummer onmiskenbaar ’13’ staat vermeld. Het is dus zeer aannemelijk dat het inderdaad gaat om het sprookjesachtige huis met de voortuin en níet om nummer 130. Ramses had gelijk!

Oranje Nassaulaan 71, Zeist
Na wat omzwervingen in Cannes, waar hij met zijn moeder aan de Croisette verbleef, werd hij op ‘de trein naar het noorden’ gezet. In dat ‘noorden’ werd Shaffy opgevangen door een tante in Utrecht. Wegens ziekte kon zij (ook) niet lang(er) voor hem zorgen.
Vanaf 11 juni 1938 staat hij ingeschreven in Zeist (sommige bronnen spreken over 1939). Op dit adres, waar nu in een relatief nieuw pand een zorgcentrum voor ouderen is gevestigd, moet toen een kindertehuis zijn geweest – wonderlijk: zouden er kinderen van toen nu als oudere zijn teruggekeerd…?

Terweepark 5, Leiden
Het gegoede Leidse echtpaar Herman en Roos Snellen ontfermt zich over de jonge Ramses en noemt hem aanvankelijk Didi. Op dit inmiddels eveneens verdwenen adres staat Shaffy ingeschreven vanaf 19 juni 1940. Nog geen zeven jaar oud, nog geen veertig dagen nadat in Nederland de Tweede Wereldoorlog begon.
Sinds medio 2019 herinnert een monument in het Terweepark aan de tijd waarin Shaffy daar opgroeide.

Oudezijds Voorburgwal 191, Amsterdam
Shaffy gaat op zichzelf wonen! En meteen op een monumentale plek! Sommige bronnen melden dat hij op de Oudezijds Voorburgwal 191 een zolderkamer bewoont vanaf 1952, maar concreter vermelden documenten dat hij vanaf 4 juli 1955 ingeschreven stond op nummer 191 hs.


Kalkmarkt 6, Amsterdam
Vanaf 17 juli 1956 woonde Shaffy officieel op de Kalkmarkt, in het huis midden op de foto. Akten vermelden 6 hs als huisnummer, maar naar verluidt bewoonde hij een kamer op de eerste verdieping, waar hele rivieren van lekkage doorheen stroomden doordat het pand destijds in slechte toestand verkeerde.

Hieronder is de Montelbaanstoren te zien, met aan de rechterkant achter de bomen opnieuw het huis waarin Shaffy woonde. Lopend langs de waterkant zou hier het lied ’t Is stil in Amsterdam zijn ontstaan.

Prinsengracht 452, Amsterdam
Rond 1958 verbleef Shaffy korte tijd boven Bioscoop De Uitkijk. Een originele vorm voor een ’thuisbioscoop’!

Derde Weteringdwarsstraat 42, Amsterdam
Op 6 februari 1959 (sommige bronnen vermelden 1958) vestigde Shaffy zich op dit adres. Daar heeft hij, met korte onderbrekingen voor onder andere carrièrepogingen in Rome, tot in ieder geval 1983 gewoond. De linker van de drie deuren op de foto is ‘zijn’ nummer 42.

En een foto genomen op een ‘onmogelijk uur’, als de stad behoort aan enkelingen:

Via Angelo Brunetti 54, Rome
In 1960/1961, dus met de Derde Weteringdwarsstraat nog als officiële thuisbasis, beproeft Shaffy samen met Joop Admiraal zijn geluk als (film)acteur in Rome. In hun vroege brieven noemen zij de Via Angelo Brunetti 54 als postadres, maar het blijft wat onduidelijk of ze hier ook daadwerkelijk hebben gewoond.
Later hebben zij in ieder geval een appartement aan de Via Principe Amedeo gehad. Het huisnummer is (mij) onbekend, maar om toch wat beelden uit het Rome van Ramses te hebben, hoef je vanaf de Piazza del Popolo maar een paar stappen te zetten naar de rustige Via Angelo Brunetti. Direct achter de bomen die op de linker foto nog net te zien zijn aan het eind van de straat, stroomt de Tiber.

Dijksgracht, Amsterdam
Aan het water vlak naast het spoor had Shaffy in de jaren ’70 een woonboot (een uitwijkmogelijkheid terwijl zijn echte woonadres tot in de jaren ’80 aan de Derde Weteringdwarsstraat bleef?).
Op een kwade dag is de woonboot gezonken, met de gehele inventaris. Dichtbij die plek staat momenteel als gedenkteken de Shaffyboom:

Kamperweg 86, Heerde
Tussen 22 april 1983 en 27 februari 1985 was Shaffy te vinden (of voor de buitenwereld bijna niet te vinden?) in de Bhagwancommune in Heerde. 

Herengracht 287, Amsterdam
Na een aantal jaren veel in communes te hebben geleefd, keert Shaffy in 1985 definitief terug in Amsterdam. Tot 2002 is een tweekamerappartement (met bad- en slaapkamer in een apart gedeelte erachter) beneden in het monumentale pand van de Herengracht 287 zijn dagelijkse verblijf.
Als hij in 2002 een plek in het Sarphatihuis krijgt aangeboden, blijft hij de woning huren. Pas na zijn overlijden in 2009 zijn tijdens een veiling ten bate van het Shaffyfonds al zijn spullen uit de woning aan de Herengracht weggehaald.

Dr. Sarphatihuis, Roetersstraat 2, Amsterdam
Van 2002 tot 2009 heeft Shaffy een kamer in dit verpleeghuis. Af en toe komt hij nog even in zijn woning aan de Herengracht. Zijn voornemen om daar op termijn weer definitief te gaan wonen, is nooit werkelijkheid geworden.

Begraafplaats Zorgvlied, Amsteldijk 273, Amsterdam
Geen woning, maar een laatste rustplaats, vlakbij het Miranda Paviljoen waar in 1964 Shaffy Chantant werd opgevoerd.

Bronnen
Bartels, D. Langs kroegen en kathedralen. een speurtocht door het Amsterdam van Ramses Shaffy. Het Lied, Amsterdam 2013.

Fleury, P. (regie). Ramses – Où est mon prince? A-Film Distribution, 2002.

Hoogmoed, S. We zien wel! Het wonderlijke leven van Ramses Shaffy. Uitgeverij Prometheus, Amsterdam 2012.

Shaffy, R. Mijn goddelijke reizen. Uitgeverij De Prom, Baarn 1997.

Steman, B. Ramses Shaffy. Naakt in de orkaan. Strengholt United Media, Naarden 2010.

Strooker, S. (samenstelling), Shaffy, R., Admiraal, J. Brieven uit Rome. Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam 2004.

Foto’s van eigen hand, tenzij anders vermeld. Originele formaten op aanvraag beschikbaar.