Koen van Andel

Op vrijdag 30 november 2018 verzorgde het Groot Omroepkoor o.l.v. Peter Dijkstra in de Jacobikerk te Utrecht het Vrijdagavondconcert voor AVROTROS Klassiek op NPO Radio 4. Leo van Doeselaar begeleidde op orgel ‘Laudes Organi’ van Kodály en speelde solo delen uit ‘Játékok VI’ van Kurtág. Bij dit concert mocht ik als registrant meedoen.
Het gehele concert is hier terug te luisteren én te zien! In het kader van de onthaasting en de liefde voor muziek en cultuur beveel ik natuurlijk aan het concert van begin tot eind op je in te laten werken, maar goed, voor wie, meegesleept in de vaart der volkeren, vervuld is van eigentijds ongeduld, of per se in de baas z’n tijd zijn hart hiermee wil ophalen: vooruit, je kunt ook direct inhaken bij Kodály (18’30 – 39’10) of bij Kurtág (51’55 – 57’55). 

Op vrijdag 22 december 2017 was het Groot Omroepkoor trouwens eveneens in Utrecht, toen onder leiding van Ed Spanjaard, voor het NPO Radio 4 Kerstconcert 2017 vanuit de Dom.
Matthias Havinga begeleidde op het Bätz-orgel onder meer het Oratorio de Noël van Saint-Saëns en voerde solo enkele werken van Bach uit. Ook bij dit concert mocht ik als registrant meedoen. Alleen ben ik maar heel even in actie te zien…
Het gehele concert is hier terug te luisteren én te zien! Voor de gehaaste luisteraar die alleen maar mijn momentje van roem zoekt: succes, je bent wel even bezig met zoeken…! 

Op zondag 16 september 2018 is tijdens een viering het Van Andel-orgel officieel en feestelijk in gebruik genomen op zijn nieuwe locatie: de Broederenkerk te Deventer. Het instrument werd daarbij bespeeld door Ton Zwartkruis, organist van de Broederenkerk, die er gemengd koor en gemeentezang mee begeleidde en bovendien enkele solowerken uitvoerde.
Precies een half jaar eerder, op 16 maart, werd het Van Andel-orgel met een groot konvooi vanuit Utrecht in Deventer afgeleverd. Gedemonteerd, in duizenden stukjes… In de tussentijd is er honderden uren aan het orgel gewerkt – langer dan je van tevoren inschat, want net als bij een verbouwing kom je altijd extra werk en complicaties tegen. Maar mede dankzij een aantal helpende handen en de revisie, herintonatie en stemming van het pijpwerk door orgelmaker Sander Booij is het uiteindelijk gelukt en, al zeg ik het zelf, ook mooi geworden!

De overplaatsing is nu in feite voltooid, maar de komende tijd hoop ik nog enkele kleine optimalisaties door te voeren. Op termijn zal het orgel dan hopelijk ook tijdens concerten worden ingezet.
Voordat het zover is, is iedereen natuurlijk al van harte welkom om in kleine kring met het orgel kennis te maken. Bezichtigen kan op vrijdagen en zaterdagen tijdens de openstelling van de kerk, tussen 11 en 16 uur, beluisteren of bespelen kan op afspraak met mij.
Nieuwe opnames volgen ook nog; eerst moeten het orgel én de bouwer even bijkomen na een half jaar keihard klussen!

 

Begin 2006 bouwde ik mijn orgel op in de Utrechtse Sint-Gertrudiskerk – een prachtige locatie, qua ontwerp, sfeer én akoestiek. Maar nu, voorjaar 2018, na ruim twaalf jaren, heb ik het inmiddels met het gebouw vergroeide instrument ontworteld, gedemonteerd en verwijderd; kort daarna, met Pasen (1 april 2018) is de R.K. Sint-Gertrudiskerk definitief gesloten en in de verkoop gegaan, met een (mij) vooralsnog onbekende bestemming.

Mijn orgel dreigde door de kerksluiting op straat te komen staan, maar na een lange en spannende zoektocht heb ik gelukkig een eveneens schitterende nieuwe locatie gevonden! Alhoewel, nieuw? Het gaat om de Broederenkerk te Deventer (officieel de R.K. Sint-Lebuinuskerk), die in eerste aanleg dateert uit 1335. Ik ervaar het als een geschenk en een voorrecht dat mijn orgel op die unieke locatie aan een nieuwe ‘levensfase’ mag beginnen.

Het zal nog even duren voordat het orgel in Deventer speelklaar is (berichtgeving volgt te zijner tijd). In de tussentijd hoop ik af en toe enkele ‘historische’ opnames te publiceren die nog op de plank liggen uit het ‘Utrechtse tijdperk’ van mijn orgel. De eerste daarvan heb ik zowaar zelf gespeeld, hoewel ik eigenlijk geen orgel kan spelen! Maar omdat ik een manier zocht om afscheid te nemen van de twaalf Utrechtse jaren, heb ik toch mijn best maar eens gedaan. Hieronder het resultaat. Luister en bibber mee met de Tremolo:

En zo begint het in Deventer langzaamaan vorm te krijgen:

Laurens de Man, alom gelauwerd pianist en organist, brengt een primeur: twee werken uit de bundel l’Organiste van César Franck (1822 – 1890), gespeeld op het Van Andel-orgel, met gebruikmaking van de variabele Tremolo!
Luister naar de sfeervolle en lyrische delen Poco lento no. 5 in c en Non troppo lento no. 4 in E en vergeet vooral niet een bezoek brengen aan de website van Laurens, om daar een mooi concert in zijn agenda uit te zoeken of meer te weten te komen over zijn onlangs verschenen cd. Stuk voor stuk aanraders!

In 2017 is een bijzondere Tremolo aan het Van Andel-orgel toegevoegd. Met één registerknop kan het vibrato-effect in snelheid en sterkte gevarieerd worden, zelfs tijdens het spelen! En dat alles zonder elektr(onic)a, puur en klassiek op orgelwind!
Door de knop in en uit te schuiven kan de sterkte traploos worden geregeld, door de knop te draaien kan de snelheid traploos worden geregeld (zie de demonstratie).
Uiteraard kan de knop ook op één stand worden gezet voor een constante instelling zoals bij een normale tremulant.

Het idee is ooit ontstaan doordat er met veel tremulanten altijd wat aan de hand is: je vindt ze te snel, te diep, of allebei, en als je ze minder heftig wilt afstellen, houden ze er meestal helemaal mee op…
Dat wilde ik bij mijn orgel grondig omzeilen, dus ben ik gaan puzzelen op constructies die zich wél goed laten instellen.
Daarbij viel me eens te meer op dat de tremulant weliswaar een aardige imitatie is van het vibrato van zangers en andere instrumentalisten, die hun klank er lyrischer mee maken, maar dat het daarmee vergeleken nog altijd een vrij starre, machinale verwijzing ernaar is.
En elke achterstand die het pijporgel ten opzichte van andere instrumenten (of zangstem) verweten kan worden, zeker als het om de vermeende ‘starheid’ of ‘strengheid’ zou gaan, verhelp ik graag!

Ik ben van mening dat een pijporgel met een variabele tremulant een waardevolle dimensie van dynamische expressie rijker is. Het lijkt mij mooi als meerdere orgels met zo’n speelhulp worden uitgerust en als daarmee de belangstelling voor het orgel weer een fractie groter of sterker kan worden. Alleen moet ik daarvoor misschien het ontwerp van mijn Tremolo vrijgeven…?
Het is mij nog niet helemaal duidelijk in hoeverre andere bouwers al iets soortgelijks al hebben gerealiseerd, maar de constructie zoals ik die heb gemaakt, met één knop, twee parameters (snelheid en sterkte) en louter klassieke techniek, is volgens mij nieuw op de wereld.

U begrijpt toch wel dat ik vanaf nu graag aangesproken word met ‘Chriet Tremulaer’…?

Het is bijna Kerstmis én het is het ‘Reger-jaar’ 2016, waarin menigeen aandacht besteedt aan de 100 jaar geleden overleden componist Max Reger (1873-1916). Een ideaal moment om vanuit de R.K. Sint-Gertrudiskerk te laten horen hoe Max Reger het kerstfeest verklankte in zijn koraalvoorspel over het kerstlied ‘Vom Himmel hoch, da komm’ ich her‘. Wout van Andel bespeelt het hoofdorgel van Valckx & Van Kouteren.

Neem gauw een kijkje op YouTube! De os en de ezel zijn al van de partij. U ook?

Opnieuw zorgt Matthijs Visscher voor een fraaie presentatie in beeld en geluid van het Van Andel-orgel, deze keer met de partita ‘Ach wie nichtig, ach wie flüchtig‘ van Georg Böhm.
Leuk detail: tussen deze video en de vorige door heeft Matthijs op het concours van Stichting Groningen Orgelland de eerste juryprijs en de publieksprijs gewonnen.
Een eer als je orgel door een prijswinnaar wordt bespeeld!

Nog meer videobeelden van het Van Andel-orgel: op YouTube staat vanaf nu de Sonate in d van Baldassare Galuppi, uitgevoerd door Matthijs Visscher.

RTV Apeldoorn heeft op YouTube een uitzending geplaatst van het Requiem van Fauré dat op 15 november 2015 werd uitgevoerd in de Grote Kerk te Apeldoorn door het Gelders Bach Collegium en leden van het Utrechts Kamerkoor, Janko Fraanje (bariton), Heleen Bongenaar (sopraan) en Wout van Andel (orgel) onder leiding van Wolfgang Lange.

Nieuw op YouTube: Matthijs Visscher speelt ‘Das alte Jahr vergangen ist’ (BWV 614) van J.S. Bach op het Van Andel-orgel. Met bewegend beeld! Wacht niet met het goede voornemen om dit filmpje te bekijken tot ‘das alte Jahr vergangen ist’; het is nu ook al heel mooi om te zien en te horen!