Koen van Andel

Nieuw op YouTube: Matthijs Visscher speelt ‘Das alte Jahr vergangen ist’ (BWV 614) van J.S. Bach op het Van Andel-orgel. Met bewegend beeld! Wacht niet met het goede voornemen om dit filmpje te bekijken tot ‘das alte Jahr vergangen ist’; het is nu ook al heel mooi om te zien en te horen!

Vers op YouTube: een schitterende uitvoering van het Concerto in G, BWV 973 (Vivaldi, bewerkt door Bach), uitgevoerd op het Van Andel-orgel door Laurens de Man. Een aanrader, net als een bezoekje aan de website van deze pianist/organist.

De pedaalkoppel is klaar en werkt naar behoren! Als je dat zelf wilt zien, of je wilt weten wat een pedaalkoppel nu eigenlijk is, kijk dan op YouTube. Iedereen is uiteraard ook van harte welkom om naar Utrecht te komen en zelf het orgel, compleet met pedaalkoppel, te bespelen. In het vorige bericht, hieronder, is meer informatie over de constructiefase te vinden.

Na een periode van veel denken, rekenen, tekenen, boren, zagen en schroeven is het eindelijk zover dat de pedaalkoppel geplaatst kan worden. Voor de niet-zo-ingewijden: dat is een (mechanische) voorziening op een orgel om, als je met je voeten op het pedaalklavier speelt, de corresponderende toetsen voor het handklavier mee te laten bewegen, zodat de tonen die je met je voeten bespeelt versterkt en in klank meer gevarieerd kunnen worden. De pedaalkoppel in mijn orgel bestaat uit twee gedeelten: een wellenbord om de beweging van de pedaaltoetsen over te brengen naar de toetsen voor de handen en een koppelmechaniek om deze verbinding me een registerknop in en uit te schakelen.…

Eindelijk ziet het orgel er compleet uit: de registerknoppen zijn geplaatst. De knoppen voor de Tremolo en de Koppel zijn ook al geplaatst, hoewel deze speelhulpen zelf nog ontbreken – dat wordt een volgende stap! Wie nu in Utrecht de kerk binnentreedt, wordt aangestaard door twaalf stuks heldere, witte ‘ogen’ aan weerszijden van het klavier; vanaf grote afstand zijn de witte schildjes in de glimmende, zwarte knoppen zichtbaar.

Met de onmisbare hulp van een goede houtdraaier is een plank esdoornhout getransformeerd tot een setje registerknoppen in de maatvoering van de orgelmaker Witte. De knoppen zijn zwart gelakt, de eerder gemaakte registerschildjes (zie bericht hieronder) zijn erin gepast en zodra ik weer in Utrecht ben en de tijd heb, volgt ten slotte de montage op het orgel. Klik op de afbeeldingen voor vergrotingen. Ter vergelijking een blik op de klaviatuur van het orgel in Gorinchem (Witte, 1853), dat als voornaamste voorbeeld voor de registerknoppen heeft gediend:

Op zondag 16 februari was dirigent Jan Willem de Vriend in NTR Podium te zien met een muziekcollege vanuit het Muziekcentrum in Enschede over de invloeden van machines op muziek. Organist Toon Hagen speelde hierbij een fragment uit Canto Ostinato van Simeon ten Holt op het Flentroporgel en ik mocht hem daarbij terzijde staan als registrant. Via Uitzending Gemist is het programma terug te zien. Het programma is zeer de moeite waard om geheel te kijken, maar voor wie haast heeft: van 28’22 tot 32’14 is het orgel te horen. Een leuk detail: wie goed kijkt, ziet dat ik in dit fragment niet registreer op de klassieke wijze, door elke registerknop met…

Het orgel van Koen heeft vooralsnog altijd dienst gedaan zonder registerknoppen. De organist kon de registers bedienen via ‘kale’ rondhouten registertrekkers aan weerszijden van het klavier. Momenteel wordt gewerkt aan registerknoppen die op die registertrekkers gemonteerd zullen worden. Als inspiratiebron worden hiervoor registerknoppen gebruikt zoals de orgelmaker Witte die in de negentiende eeuw veelvuldig toepaste: zwarte knoppen met ‘gebombeerde’ (gebolde) witte schildjes, waarop de registernaam staat geschreven in zwarte letters uit de Didonenfamilie. De specifieke variant die Witte gebruikte, is echter niet in digitale vorm te vinden en dus zijn voor deze gelegenheid de letters direct overgenomen van vroege Witte-orgels (met name Gorinchem, 1853) door foto’s van de registerknoppen om te zetten in…